Magiczna Figura. Yanda. Drewno. Koraliki. Zande. Kongo. XX wiek.

Społeczność Zande czy jak czasami się ich nazywa Azande, żyjąca na terenie północnego Konga, Republiki Środkowoafrykańskiej i Sudanu, znana jest z rozgałęzionych noży przybierających czasem fantastyczne kształty i powszechnej wiary w czary.

Zande wierzą, że człowiek od urodzenia może być obdarzony magiczną brązową substancją zlokalizowaną w brzuchu i może w sposób, nawet nieświadomy, rzucać złe czary. Czary są fizyczną właściwością niektórych ludzi. Są przekonani, że złe wydarzenie, niespodziewana śmierć, choroba, wypadek na polowaniu, nieurodzaj, brak potomstwa jest wynikiem czarów.

Jeśli ktoś rodzi się wiedźmą to moc czynienia krzywdy jest nieunikniona. Rośnie wraz z rozwojem tej osoby, u dziecka będzie jeszcze niewielka u osoby dorosłej potężna. Czary wdrażane są siłą czystej woli.

Przy czym trzeba rozróżniać czary od zaklęć i uroków. Za te ostatnie odpowiada tajne stowarzyszenie Mani.

Równie ważna jest instytucja wyroczni. Jej wskazówki są konieczne przy planowaniu małżeństwa, podróży, wyprawy wojennej czy polowania. Wyrocznia była także wykorzystywana w sądzie. Wyrocznie mają niestety różny poziom skuteczności.

Najpoważniejszą jest benge, wyrocznia trucizny, gdzie śmierć lub przeżycie kurczaka daje odpowiedź na zadane pytania. Używa się w niej prawdziwej trucizny, drogiej, więc dostępnej dla niewielu. Opisuję rzecz jednym zdaniem ale zapewniam, ze jest to skomplikowany, wieloetapowy ceremoniał.

Kolejna w skuteczności jest wyrocznia termitów. Do kopca termitów wkłada się dwie gałęzie różnych drzew. Ta, którą owady zjedzą stanowi odpowiedź na pytanie. Wyrocznia jest uciążliwa bo konsultowanie się z termitami jest czasochłonne, można zadać tylko jedno pytanie a na odpowiedź trzeba czekać cała noc.

Najmniej skuteczną ale najbardziej powszechną jest wyrocznia desek, gdzie specjalnie wyrzeźbione kawałki drewna pociera się o siebie aby uzyskać odpowiedź. Niestety, zabijcie mnie ale zupełnie nie rozumiem zasady jej działania.

W sztuce plemiennej Zande ważna jest muzyka i rzeźba bo masek wytworzyli niewiele. Najbardziej znane i ciekawe są figury Kudu i Yanda. Kategoryzuje się je według wielkości. Większe Kudu są figurami przodków, mniejsze Yanda są używane głównie przez stowarzyszenie Mani, głównie dla wróżb. Najwyżsi rangą członkowie Mani potrafią rzeźbom przekazywać magiczną moc aby pomagały członkom plemienia.

Figura, którą oferuję, z racji wielkości kwalifikuje się do Kudu choć niemal identyczną znalazłem na aukcji Dorotheum opisaną jako Yanda. To poważna firma, rzadko popełnia błędy. Tak więc nieco pogubiłem się w czarach Zande.

Pomijając jej magiczne właściwości rzeźba jest po prostu piękna. Uzmysławia nam jak daleko potrafi się posunąć w abstrakcji, sztuka prymitywna oddając sylwetkę ludzką. Jest stara, ma spękaną, grubo nałożoną czarną patynę. Myślę, że pochodzi z połowy XX wieku. Ma 42 cm wysokości, 14 szerokości i 13 głębokości. Polecam.